І ТОКСАН
№1 «Ауа райы және климаттык өзгерістер» бөлімі бойынша жиынтык
бағалау
Оқу мақсаты:T/A 7.1.4.1 мәтін такырыбы, сөйлеушінін дауыс ыргагы мен
сөйлеу мәнері аркылы негізгі ойды анықтау;
ӘТН. 7.4.2.1 сөйлеу тіліндегі интонация, кiдiрiс, логикалык екпіннің мәнін
тусiнiп колдану
Ойлау дағдыларының деңгейі: түсіну, қолдану
Орындау уақыты: 10-15 минут
Тапсырма:
1. Мәтінді мұқият оқып, тақырыбын анықтаңыз.
2. Мәтіннің негізгі ойын табыңыз.
3. Шылау түрлеріне мысал келтір
Оқылым мәтіні
Халқымыз
құбылыстарын көбінесе аспан денелерімен жан-жануарлар әрекетіне қарап
жыл мезгілдері мен әр жыл мезгілдеріндегі табиғат
болжаған.
«Тұз тағысы табиғатпен тiлдес» деп халқымыз табиғаттын сан алуан
құбылыстарымен жабайы жан-жануарлар арасындағы табиғи байланыстың
құпия сырларын бақылай отырып, өзіндік тұжырым қорытындылар жасайды.
Әрі оған ерекше мән беріп оны «амал» деп атап, әрбір амалды жануарлар
тіршілігіндегі байқалатын өзгерістермен байланыстырып отырған. Осындай
ой пікірлердің көпшілігі экологиялық ұғымдармен де байланысты. Өлкеміздің
басты байлығының бірі-бекіре байлықтары жайлы да халықтың қағидалары
көптеп кездеседі. «Бекірінің басы тасқа тимей қатпайды» деген халық нақылы
бекіре балықтарының өзенге қарай өрлеп, өрістейтіндігін аңғартады. Күз
мезгілінде су біршама тартылған кезде бекіре балықтары өзеннің құмды
жағалауына топ-тобымен жиналып, түс мезгілінде бастарын су түбіндегі құмға
тақап, үйірленген жылқыша ағынға қарсы, бірінің соңынан бірі тізіліп тұрады.
Оны халық «бекіре ойнағы» деп атайды.
-
Қазақ халқында «тасбақа дауылы» деген де ұғым бар. Халқымыз
тасбақаны киелі жануар деп оның киесінен қорыққан. Тасбақа тіршілігіндегі
ерекшеліктің бірі – қысы ұйқыға кетуі. Көктем кезінде көбіне көкек айында
тасбақа ұйқысынан оянып, інін тастап жер бетіне шығады. Дәл осы кезде ауа
райы бұзылып, қатты жел соғады. Мұны халық «тасбақа дауылы» деп атайды.
Қысқы ұйқысынан шыққан тасбака әлсіз болғандықтан сауытының үстінде
қалған топырақ қалдығын осы кезде соққан жел үрлеп түсіреді деп ұққан. Бұл
кездегі тасбақаның ұйқысынан оянуы табиғаттағы ауа райының өзгерісі мен
тұспа тұс келеді.
Жыл он екі айды өзінше зерттеп, зердесіне түйген қазақтар, он екі ай
uрлі амалдарды атадан балаға мирас қып үйретіп, сабақтай білген.